Uitgangspunten screening in de reguliere perinatale opvolging

Zwangerschap en geboorte zijn ingrijpende levensfases met intense emoties, veranderingen in relaties, nieuwe verantwoordelijkheden en verwachtingen, … Daarbij is emotioneel uit evenwicht geraken niet ongewoon. Deze context staat in schril contrast met het idee van de 'roze wolk'. Door ervan uit te gaan dat het krijgen van een baby een ‘geluksperiode’ is, durven (aanstaande) ouders vaak moeilijker over psychische klachten spreken. Ze ervaren stigma en taboe.

Vertrekkende vanuit het normale gegeven dat zwangerschap en geboorte gepaard gaan met veranderende en intense emoties, is het belangrijk dat aandacht voor psychisch welzijn standaard ingebed wordt in de perinatale opvolging. Dit ondersteunt de kracht van de boodschap dat het 'iedereen kan overkomen', maakt dat er minder kans is dat problemen gemist worden, opent perspectieven om psychische veerkracht te versterken en eventuele bezorgdheden op toekomstig ouderschap bespreekbaar te maken. Tevens biedt het de mogelijkheid om tijdig een informeel en professioneel vangnet uit te bouwen wanneer nood is aan meer ondersteuning.

Psychische problemen tijdens de zwangerschap en na de geboorte komen vaak voor. Naar schatting kampt één op vijf van de (aanstaande) moeders met psychische klachten tijdens de perinatale periode. Daarbij komen angst en depressie zeer frequent voor. Minder frequent zijn het voorkomen van obsessief-compulsieve stoornis (OCS), bipolaire stoornis en psychose.

Wetende dat er in Vlaanderen ongeveer 65.000 bevallingen per jaar plaatsvinden, kunnen we de inschatting maken dat ongeveer 13.000 (aanstaande) moeders (20 %) zullen kampen met een zorgbehoefte rond psychische problemen.

Een belangrijk uitgangspunt voor kwalitatieve perinatale opvolging is dat (aanstaande) ouders en gezinnen omringd worden door een multidisciplinair perinataal zorgteam (huisarts, vroedvrouw intra- en extramuraal, gynaecoloog, Kraamzorg, Kind & Gezin,…) dat instaat voor de perinatale opvolging, de coördinatie van de zorg, de uitwerking van een zorgplan en de ondersteuning van het gezin. In principe kunnen al deze zorgverleners aan de slag gaan met screening en in gesprek gaan met de (aanstaande) ouders over psychische klachten en zorgnoden. Zij zijn vaak goed geplaatst om een vertrouwensrelatie met (aanstaande) ouders op te bouwen, wat de nodige veiligheid biedt om psychische problemen bespreekbaar te maken en de brug te maken met (gespecialiseerde) noodzakelijke zorg.

In de praktijk betekent dit de bereidheid van lokale partners om zich te engageren in een multi- en transdisciplinaire samenwerking waarbij men vertrekt vanuit een gemeenschappelijke visie op zorg en waarbij de zorgvraag van de (aanstaande) ouders centraal wordt gesteld.

We moedigen aan om lokaal samenwerkingsverbanden met deze partners uit te bouwen zodat er afspraken gemaakt kunnen worden over wie welke zorg wanneer opneemt. Zo kan er waar nodig in overleg gegaan worden met elkaar en de (aanstaande) ouders over eventuele zorgnoden. Via de regionale zorgpaden 'perinatale mentale gezondheid' kan je (gespecialiseerde) perinatale mentale ondersteuning vinden.

Kwalitatieve perinatale zorg vertrekt vanuit een gemeenschappelijke visie en kijk op zorg tussen de verschillende perinatale zorgactoren, waarbij vertrokken wordt vanuit de zorgvraag van de (aanstaande) ouders. Het gaat daarbij om geïntegreerde zorg die multi- en interdisciplinair is uitgebouwd en die somatische zorg, welzijnszorg en geestelijke gezondheidszorg met elkaar verbindt en inzet op gedeelde zorg. De (aanstaande) ouders en hun context zijn daarbij actieve partners.

Een belangrijk uitganspunt is dat (aanstaande) ouders en gezinnen omringd worden door een perinataal zorgteam (huisarts, vroedvrouw intra- en extramuraal, gynaecoloog, Kraamzorg, Kind & Gezin, …) dat instaat voor de perinatale opvolging, de coördinatie van de zorg, de uitwerking van een zorgplan en de ondersteuning van het gezin. Vanuit het principe van universele proportionele zorg is het daarbij wenselijk aandacht te hebben voor de mentale gezondheid van alle (aanstaande) ouders (universele aanpak) en ondersteuning op maat te bieden vanuit de gespecialiseerde geestelijke gezondheidszorg wanneer er sprake is van specifieke psychische problemen (proportionalisme).

Om met screening en detectie aan de slag te gaan binnen de perinatale opvolging is de bereidheid essentieel om de zorg pre- en postnataal transmuraal, inter- en multidisciplinair uit te bouwen over de zorglijnen heen. Daarnaast is het belangrijk in het zorgpad reeds een basisaanbod GGZ (geestelijke gezondheidszorg) aanwezig te stellen. Door GGZ aan te bieden op plaatsen waar (aanstaande) ouders reeds naartoe gaan, wordt de drempel naar hulp enorm verlaagd. Dit kan door de inzet van bijvoorbeeld psychologische en psychiatrische dienstverlening op diensten Materniteit in een algemeen ziekenhuis, wijkgezondheidscentra, Huizen van het Kind, …

Tips:

• Per projectregio is er een coördinator aangesteld om ondersteuning te bieden bij de implementatie van de richtlijn 'screening en detectie van psychische problemen tijdens de perinatale periode' en de uitbouw van regionale zorgpaden. Voor de provincie Antwerpen is dit Helga.Peeters [at] emmaus.be (Helga Peeters). 
• ECK De Kraamvogel  coördineert de perinatale lerende netwerken die in de provincie Antwerpen zijn opgestart op het niveau van de regionale zorgzones. Door hieraan te participeren leer je vlot belangrijke partners uit de gemeenten, eerstelijnszones, GGZ-netwerken en algemene ziekenhuizen kennen. Dit kan je organisatie helpen om de transmurale samenwerking vorm te geven. ECK De Kraamvogel heeft ook een goed zicht op goede praktijken die reeds zijn uitgebouwd en die inspirerend kunnen zijn voor je organisatie.
• Verschillende eerstelijnszones en Huizen van het Kind hebben reeds ingezet op het uitwerken van samenwerkingsverbanden m.b.t. perinatale zorg.  Het is interessant om na te gaan wat er reeds uitgebouwd is in jouw regio en om samen verdere samenwerking uit te bouwen.  
• De  lokale teams van Kind & Gezin  hebben een goed zicht op de organisatie van de perinatale zorg binnen hun werkingsgebied. Ook zij  zetten tijdens hun opvolging in op screening en detectie van psychische problemen na de geboorte.